De reis van de held in Stranger Things 1

‘Did you guys ever read Stephen King?’ zegt de zus van een psychisch ernstig gestoorde vrouw met een minzaam glimlachje tegen de sheriff en de labiele moeder die samen op zoek zijn naar haar verdwenen zoontje Will. Het is een prachtig moment in de Netflix-serie Stranger Things, vol zelfspot. Niet van de zus, maar van de scenarioschrijvers.

De hele serie draagt namelijk de handtekening van Stephen King, de meesterverteller, zonder dat hij een letter aan het script heeft bijgedragen. Ook is het verhaal niet gebaseerd op een van zijn boeken. Toch zitten alle King-elementen erin.

Onschuldige jongens die geborneerde volwassenen te slim af zijn. Een schijnbaar vredig dorpje op het Amerikaanse platteland, waar een op het eerste gezicht verlopen en drankzuchtige sheriff de scepter zwaait. Het meisje op de drempel van het verliezen van haar maagdelijkheid, dat tegen haar moeder liegt en de grootste bal van de school uitkiest om mee te vrijen terwijl ze de eerlijke en trouwe jongen die echt van haar houdt over het hoofd ziet. De moeders die de gezinnen bestieren en de vaders die lamzakken zijn en blind, totaal blind voor wat er zich vlak onder hun ogen afspeelt. Het licht hysterische vrouwtje, de labiele moeder van het verdwenen kind, die als eerste door heeft wat er voor gevaarlijks onder de oppervlakte van de realiteit schemert, maar óók door iedereen voor gek wordt versleten. Parallelle universums die door gaten waar het bewustzijn dunner is, kunnen worden betreden. En natuurlijk een hypervreemd meisje dat met de energie van haar geest mensen en dingen letterlijk kan maken en breken.

Dat raadselachtige meisje is de heldin die het verhaal vaart en drama brengt. Slechteriken, uiteraard van de FBI en de CIA, zitten achter haar aan. De psychisch gestoorde vrouw die zo minzaam wordt behandeld door haar zus, blijkt de moeder van deze heldin te zijn. De moeder is knettergek geworden omdat niemand gelooft dat haar dochter echt bestaat en bovendien mediamiek is, uiterst mediamiek, zelfs zoveel power in zich draagt dat ze wordt ingezet voor een geheime missie van de slechteriken om een brug te slaan naar een parallel universum, vanwaar men denkt de vijanden van de staat af te kunnen luisteren en zelfs te kunnen laten verdwijnen.

Dat is behalve zelfspot ook de prachtige dubbele bodem van de vraag of de sheriff en de wanhopige moeder ooit iets van Stephen King hebben gelezen. Want de vrouw die deze vraag stelt, lepelt de waanbeelden van haar zus op alsof het typische verzinsels van de beroemde auteur zijn, geestelijk vader van vergelijkbaar gestoorde en vanzelfsprekend niet in het echt bestaande karakters en verschijnselen als het meisje Carry, de begeesterde auto Christine, the Fog of de Scherpschutter, protagonisten waarvan volgens deze zus ieder weldenkend mens natuurlijk weet dat ze zijn verzonnen, dat ze zijn ontsproten aan het brein van een ontspoorde verhalenverteller.

Zonder enige gêne hebben de schrijvers ook geput uit het gedachtengoed van Joseph Campbell. Het verhaal is een typisch voorbeeld van de reis van de held, zoals door Campbell beschreven in zijn beroemde boek A Hero with a Thousand Faces. Deze aan een heldere wetmatigheid onderworpen reis van de held is een paar jaar geleden door Storytelling-deskundige en mitosoof Mieke Bouma in een handzaam boekje samengevat tot twaalf stappen.

Het doel van de reis van de held is een ontwikkeling tot stand te brengen. Niet alleen van de held zelf, maar ook en vooral van de omgeving die de held heeft voortgebracht, de omgeving die niet zelden de held heeft aangezet zijn reis te beginnen. Waarom? Omdat er iets onvolledig is in het leven en de omgeving van de held. Er ontbreekt bijvoorbeeld een moeder, zoals bij de heldin van Stranger Things. Of bij Assepoester. Of bij Harry Potter, waar zelfs beide ouders worden gemist. De voorbeelden zijn talloos. Het besef van die onvolledigheid is stap 1.

Vaak is er een ramp nodig om de held in beweging in te krijgen. Want de held weet diep van binnen heel goed dat hij in actie moet komen, maar hij aarzelt omdat hij bang is voor de consequenties. De status quo is onvolledig en onbevredigend, maar zij is in ieder geval bekend. Zodra de held tot actie overgaat, komt hij op onbekend en gevaarlijk terrein. Hij heeft een zetje nodig, valt dan vaak nog een keer terug totdat hij zijn queeste als onvermijdelijk aanvaardt.

Zonder hier het hele verhaal van Stranger Things te spiegelen aan de twaalf stappen, die er allemaal in zitten, spring ik liever direct naar het eind. Want dat eind is episch. Dat eind is bijbels. Dat eind is zo Campbell als het maar zijn kan.

Het meisje met haar mediamieke krachten offert zichzelf op. In dat offer heeft ze een catharsis teweeg gebracht bij de overlevenden van het drama. Ook de heldin zelf heeft geprofiteerd. Zij heeft voluit geleefd vanaf het moment dat ze de woestijn van onvolledigheid de rug toekeerde. Ze heeft geleerd wat vriendschap en liefde zijn. Door zich op te offeren, heeft ze bovendien het kwaad bezworen. Het kwaad dat de harmonie in het potentieel vredige dorpje wreed dreigde te verstoren en al meerdere levens had opgeëist. De ultieme heldendaad herstelde de uitgangssituatie. Niet voor niets is een van de laatste scènes vrijwel gelijk aan een van de eerste. Toch is er iets veranderd. De mensen in het dorpje bevinden zich nu in een volgende fase van ontwikkeling.

De band van de jongens is dieper geworden omdat ze na onderling verraad en jalouzie tijdens het avontuur hun oorspronkelijke vriendschap hebben hervonden. Het meisje is nog steeds met de highschool-hunk maar de ballerige knaap heeft zijn leven gebeterd. Toch twijfelt het meisje nu of ze misschien toch moet kiezen voor de echt betrouwbare en moedige jongen die ze eerder niet zag staan. De sheriff heeft zijn trauma verwerkt, stopt met de drank en is terug bij de vrouw met wie hij een dochter had. Het hysterische, labiele vrouwtje is volledig gerehabiliteerd, vond haar verloren zoontje terug en heeft geleerd dat de vader van haar kinderen op wie ze heimelijk nog verliefd was, echt een egocentrische klootzak is, zodat ze nu eindelijk op eigen benen kan gaan staan.

Is hiermee de kous af? Nee. Net als zo vaak in het werk van de grote schrijver zelf, draagt het einde een nieuw begin in zich. Precies zoals Campbell het voorschrijft. De nieuwe harmonie verbergt toch wéér een onvolledigheid. Bij Stranger Things is ervoor gekozen de teruggevonden jongen die aan het kwaad is ontwrongen, te besmetten met een restant van dat kwade. Hem wordt een gave toegedicht die hem in staat stelt plotseling tussen twee parallelle werelden te kunnen switchen. Een omineus moment lang wordt hij zich daarvan bewust, maar hij zegt er niets over tegen zijn moeder en broer en hij doet net alsof alles volstrekt normaal is. Hij wil zo graag dat de status quo blijft.

Maar wij weten dat een nieuwe reis moet beginnen. Opnieuw moet een catharsis worden veroorzaakt, net zolang totdat iedereen heeft geleerd de held te zijn. Tot iedereen heeft geleerd het eigen, onvermijdelijke levenspatroon te volgen. Tot iedereen heeft geleerd voluit en volledig te leven. Tot iedereen zichzelf heeft opgeofferd. ‘Did you guys ever read Stephen King?’

©Jan Kloeze, augustus 2016